• تاریخ درج : ۲۹ فروردین ۱۳۹۶
• تعداد بازدید: 22035
• نویسنده : دکتر محسن مردانی کیوی

1- دردهای استخوانی

 1-1: کلیات درد استخوان: درد استخوان کمتر از درد مفصل و درد عضله شایع است. گاهی علت درد استخوان واضح است مانند شکستگی و در مواردی هم ممکن است تشخیص علت آن نیاز به بررسی بیشتری داشته باشد. علت درد استخوان هرچه باشد مهم بوده و باید جدی گرفته شود .

2-1: علل درد استخوان: بسیاری از دردهایی که بیمار در استخوان یک اندام حس میکند ممکن است منشا استخوانی نداشته و از محل دیگری ارجاع شده باشد. مشکلاتی که در مفاصل نزدیک به یک استخوان وجود دارند ممکن است موجب دردی شوند که در ناحیه استخوان حس شود. تحریک اعصاب حسی در یک نقطه از بدن میتواند موجب احساس درد در نقطه ای شود که از محل تحریک دور است. در این شرایط مغز در تفسیر محل درد دچار خطا میشود. در واقع وقتی حس درد چند نقطه از بدن به توسط تنها یک عصب به مغز میرود مغز ممکن است در تفسیر محل دقیق در دچار اشتباه شود . با این حال موارد بسیاری هم وجود دارد که درد استخوان درست بر روی محلی که مشکل دارد حس میشود.

شایعترین علل درد استخوان عبارتند از:

1-2-1: ضربه به استخوان: ضربه به استخوان که معمولا بدنبال تصادفات، سقوط از ارتفاع، حوادث ورزشی و حوادث حین کار ایجاد میشود میتواند موجب شکستگی استخوان شده و همین شکستگی ایجاد درد شدیدی در محل آسیب دیده کند. در این موارد علت درد استخوان واضح است. با این حال موارد دیگری از آسیب های استخوانی بدنبال ضربه وجود دارند که به راحتی آشکار و واضح نیستند ولی موجب درد استخوان میشوند . ضربه به استخوان ممکن است موجب شکستگی مویی آن شود که در رادیوگرافی ساده دیده نمیشود . البته این شکستگی ها در روش های دیگر تصویربرداری مانند سی تی اسکن دیده میشوند . ضربه به استخوان میتواند موجب خونریزی در درون استخوان شود. این وضعیت ممکن است نه در رادیوگرافی ساده و نه در سی تی اسکن دیده شود و روش تشخیص آن ام آر آی است . ضربات مکرر به استخوان در ورزشکارانی که حرکات شدید و مکرر بدنی انجام میدهند میتواند موجب شکستگی استرسی شود. این نوع شکستگی در مراحل اولیه در رادیوگرافی ساده دیده نمیشود و راه تشخیص آن ام آر آی و یا اسکن رادیوایزوتوپ است .

2-2-1: پوکی استخوان: پوکی استخوان (Osteoporosis ) میتواند موجب درد استخوان در محلی شود که دچار ضعف و سستی شده است . استئومالاسی هم که به علت کمبود کلسیم و ویتامین دی ایجاد میشود میتواند موجب ضعف و بدنبال آن درد استخوان شود .

3-2-1: عفونت استخوان: عفونت استخوان (Osteomyelitis ) میتواند علت درد آن باشد. وقتی عفونت استخوان حاد است تشخیص آن راحت تر و واضح تر است. با این حال عفونت های مزمن استخوان میتواند موجب دردهایی شود که تشخیص آن مشکل تر است. آزمایشات پاراکلینیکی و روش های تصویربرداری میتواند به تشخیص علت درد کمک کند .

  4-2-1: سرطان استخوان: تهاجم سلول های سرطانی به استخوان میتواند موجب درد آن شود . سرطان استخوان ممکن است اولیه باشد یعنی منشا سرطان از خود استخوان باشد. در بعضی موارد هم سرطان استخوان متاستازاز نواحی دیگر است . در این موارد بافت دیگری از بدن سرطانی میشود و سپس تهاجم این سلول ها به استخوان ها موجب درگیر شدن آنها و درد استخوانی میشود. سرطان هایی مانند لوسمی یا سرطان خون هم میتواند موجب درد استخوان شود.

5-2-1: اختلال جریان خون استخوان : وقتی به عللی خونرسانی به استخوان متوقف میشود استخوان دردناک میگردد. بطور مثال در آنمی داسی شکل به علت انسداد مسیر جریان خون مویرگی به قسمت هایی از استخوان، درد استخوان ایجاد میشود. این درد ها میتواند بصورت حملاتی از درد باشد که شدت آن کم و زیاد میشود .

پزشک برای تشخیص علت درد استخوان ابتدا با بیمار صحبت کرده و از او اطلاعاتی راجع به مشخصات درد و سابقه مشکلات دیگر را میگیرد. سپس محل درد و کل بدن را معاینه میکند. بررسی های آزمایشگاهی و تصویربرداری هایی مانند رادیوگرافی، سی تی اسکن و ام آر آی به تشخیص علت درد استخوان کمک میکند .

2- درد مفاصل:

1-2: کلیات مفاصل: درد مفصل یا آرترالژی Arthralgia به علل بسیار گوناگونی ایجاد میشود . بسیاری از عواملی که میتوانند موجب آسیب، التهاب یا اختلال در کارکرد عناصر تشکیل دهنده مفصل شوند میتوانند موجب درد آن گردند .مفصل از قرار گرفتن دو استخوان در کنار هم ایجاد میشود. محلی که دو استخوان مفصل به هم نزدیک میشوند از غضروف پوشیده شده است . اطراف مفصل به توسط یک کیسه بافتی به نام کپسول مفصلی پوشیده شده و سطح داخلی این کپسول مفصلی لایه سینوویال قرار دارد. استخوان های دو طرف مفصل به توسط نوارهای محکم بافتی به نام رباط یا لیگامان به هم متصل میشود. تاندون های عضلات اطراف مفصل به استخوان ها متصل میشوند. کیسه های نازک بافتی به نام بورس در اطراف مفصل وجود دارند. آسیب یا بیماری در هرکدام از این ساختمان ها میتواند موجب بروز درد مفصل شود .

2-2: علل درد مفاصل :

مهمترین علل درد مفصلی عبارتند از :

2-2-1: آرتریت: التهاب مفصل یا آرتریت می تواند به علت بیماری های خود ایمنی و ایجاد روماتیسم (مانند روماتیسم مفصلی، اسپوندلیت انکیلوزان، لوپوس ( به علت عفونت مفصل و یا به علت استئوآرتریت یا آرتروز ایجاد شود. بیماری های متابولیک مانند نقرس هم میتوانند موجب التهاب مفصل شوند. در آرتریت مفصل دردناک و متورم شده و دچار خشکی و محدودیت حرکت و در مواردی، تغییر شکل میشود .

2-2-2: بورسیت: التهاب بورس های اطراف مفاصل میتواند موجب بورسیت شود. این التهاب دردی را ایجاد میکند که در مفصل احساس میشود.

2-2-3: تاندونیت: التهاب تاندون یا زردپی های اطراف مفاصل که به آن تاندنیت هم میگویند موجب بروز دردی میشود که به علت نزدیکی آن به مفصل در بسیاری اوقات در خود مفصل احساس میشود .

2-2-4: کشیدگی رباط:  رباط یا لیگامان های اطراف مفاصل میتوانند به علت دررفتگی های مفصلی و یا قرار گرفتن مفاصل در وضعیت های نامناسب دچار کشیدگی شوند و این کشیدگی میتواند دردی را ایجاد کند که در خود مفصل احساس میشود .

2-2-5: مشکلات بیومکانیک مفصل: اشکالاتی در شکل مفصل و یا اشکال در کارکرد رباط های صلیبی، مینیسک، رباط ها و عضلات اطراف مفصل، کندومالاسی کشکک و بسیاری عوامل دیگر می توانند موجب درد مفصل شوند .

2-3: درمان درد مفصلی: درمان درد های مفصلی بسته به علت تشکیل دهنده آن متفاوت است. درمان مناسب هر درد مفصلی تنها پس از تشخیص دقیق علت بوجود آورنده آن میسر است. با این حال اقدامات مشترکی وجود دارد که میتوان آنها را برای اغلب دردهای مفصلی در مراحل ابتدایی انجام داد. البته واضح است که در موارد شدید بودن درد و یا عدم پاسخ به اقدامات اولیه باید به پزشک مراجعه کرد.

مهمترین اقدامات ذکر شده عبارتند از

ü      کاهش سطح فعالیت های بدنی : با کم کردن فعالیت های شدید بدنی و ورزشی معمولا شدت درد مفصل کاهش میابد

ü      استفاده از گرما یا سرما : سرد و یا گرم کردن موضع درد معمولا میتواند شدت درد مفصل را کم کند

ü      بریس : استفاده از بریس موجب محدود شدن حرکات مفصل شده و ممکن است بتواند شدت درد را کاهش دهد

ü      داروی ضد التهاب : استفاده از داروهای ضد التهاب معمولا میتواند شدت درد مفصل را کاهش دهد

3- درد عضلانی

1-3: کلیات درد عضلانی: درد عضلات یا میالژی درد شایعی است که تقریبا هر کسی آن را تجربه کرده است. ممکن است خفیف یا بسیار شدید و غیر قابل تحمل باشد. معمولا در عرض چند روز خوب میشود ولی گاهی اوقات ممکن است ماه ها به طول انجامد و در هر جایی از بدن از گردن تا کمر، ران، ساق بازو و یا حتی دست دیده میشود .

2-3: علل درد عضلانی: درد عضلات در غالب اوقات به علت استفاده بیش از حد از آن در حین کار یا ورزش و یا بدنبال ضربه به عضله و یا کشیدگی آن بوجود میاید. این درد ممکن است در حین فعالیتی که آن را بوجود آورده شروع شود و یا بعد از مدتی پدید آید .

درد عضلانی که با تاخیر شروع میشود همان است که روز بعد از یک فعالیت سنگین بدنی شما را با درد شدیدی از خواب بیدار میکند. شروع این درد 48-24 ساعت بعد از انجام فعالیت بدنی است .
وقتی شما فعالیت بدنی را انجام میدهید که فشاری بیش از حد به عضلات شما وارد میکند و عضلات شما آنقدر قوی نیستند که تحمل فشار وارده را بکنند فیبرهای عضلانی آن کشیده شده و پارگی های میکروسکوپی در آن ایجاد میشود. این آسیب ها موجب میشوند تا یکی دو روز بعد از فعالیت ذکر شده به علت التهاب و آزاد شدن مواد شیمیایی مولد درد در محل، فرد دچار درد عضلانی شود .

راه پیشگیری از این وضعیت رعایت دو نکته اساسی است. اول اینکه قبل از شروع هر فعالیت ورزشی و یا فعالیت سنگین بدنی باید نرمش های کششی را به اندازه کافی انجام داد تا فیبرهای عضلات و تاندون ها و رباط های اطراف مفصل بلندتر شده و قابلیت انعطاف بیشتری پیدا کنند و دوم اینکه شدت و مدت هر فعالیت ورزشی جدید را باید بتدریج افزایش داد تا بدن فرصت کافی را برای تطبیق دادن خود به آن داشته باشد . به غیر ار فعالیت های بدنی سنگین که شایعترین علت دردهای عضلات هستند این درد ها ممکن است علل دیگری هم داشته باشند که عبارتند از :

ü      مصرف بعض داروها مانند بعضی داروهای ضد فشار خون، کوکائین و بعضی داروهای ضد کلسترول مانند استاتین

ü      درماتومیوزیت، پلی میوزیت، لوپوس، ام اس

ü      اختلال الکترولیتی در بدن مانند کمبود پتاسیم یا کلسیم بدن

ü      عفونت هایی مانند آنفلوآنزا، مالاریا، پولیومیلیت، تریشین، بیماری لایم

ü      پلی میالژی

ü      رابدومیولیز

ü      سندروم کمپارتمان مزمن

ü      سندروم خستگی مزمن

ü      نارسایی عروقی اندام

ü      پورفیری

 در مواردی که درد عضلات بدنبال فعالیت بدنی شدید ایجاد شده است اقدامات زیر معمولا میتواند در کاهش شدت درد موثر واقع شود:

ü   استراحت و کاهش فعالیت های بدنی

ü   استفاده از استامینوفن و یا داروی ضد التهاب مانند ایبوپروفن

ü   سرد کردن محل درد در 72-24 ساعت اول و پس از آن استفاده از گرمای موضعی

ü   انجام نرمش های کششی بعد از چند روز استراحت و سپس انجام ورزش هایی مانند راه پیمایی، شنا و دوچرخه سواری

ü   استراحت و خواب به اندازه کافی و استفاده از روش های ریلاکسیشن مانند یوگا و مدیتیشن

 با این حال وقتی که شدت درد زیاد بوده و یا علت آن مشخص نباشد، درد بیش از سه روز طول بکشد و یا علائمی از عفونت وجود داشته باشد باید حتما به پزشک مراجعه کرد .

فیبرومیالژی چیست؟

فیبرومیالژی بیماری است که مشخصه آن درد در بسیاری از نقاط بدن همراه با احساس خستگی است . فیبرومیالژی یک بیماری مزمن است که مفصل را گرفتار نمیکند . فیبرومیالژی از اختلاط سه کلمه فیبرو به معنی بافت همبندی است که تاندون ها و رباط ها را میسازدو می به معنی عضله استو الژیا به معنی درد است ساخته شده و از لحاظ لغوی به معنی دردی است که در عضلات و تاندون ها وجود دارد. با این حال به نظر میرسد منشا مشکل در عضله و تاندون نبوده و در واقع در مغز و سیستم عصبی است ولی درد در نهایت در روی عضلات و تاندون ها حس میشود .

 علت فیبرومیالژی چیست؟

علت فیبرومیالژی به درستی شناخته شده نیست. تحقیقات نشان داده که بیماران مبتلا به فیبرومیالژی دچار تغییراتی در سطح نوروترانسمیترها در مغز و اعصاب میشوند. نوروترانسمیترها مواد شیمیایی خاصی هستند که نوسط اعصاب تولید شده و نقش مهمی در انتقال پیام های عصبی دارند . در این بیماری مقدار یک نوروترانسمیتر بنام سروتونین Serotonin در مغز کم میشود. همچنن این بیماران در مایع مغری نخاعی Cerebrospinal fluid خود (مایع مغزی نخاعی مایعی است که اطراف مغز و نخاع را فرا گرفته است و در واقع مغر و نخاع در آن غوطه ور هستند) مقادیر بالاتری از یک ماده شیمیایی به نام ماده پی Substance P دارند. این ماده هم در انتقال پیام های درد تاثیرگذار است . به نظر میرسد افراد مبتلا به فیبرومیالژی به پیام های دردی که به مغزشان میرسد حساسیت بیش از معمول دارند. در واقع فشارهایی که در افراد معمولی موجب درد نمیشود در این افراد ایجاد درد میکند .

بیماری فیبرومیالژی در دو درصد مردم دیده میشود. در زنان هفت برایر شایعتر از مردان بوده بطوریکه بیش از 80 درصد بیماران از خانمها هستند و بیشتر در سنین 55-25 دیده میشود .فیبرومیالژی تغییر ساختاری در بدن ایجاد نکرده، موجب تغییر شکل اندام نمیشود و به مفاصل آسیبی نمیزند. شدت علائم این بیماری متغیر است. گاهی اوقات علائم بیماری برای چند ماه یا چند سال محو شده ولی بعد از مدتی دوباره برمیگردد. کیفیت زندگی در این بیماران به علت درد مزمن و ناتوان کننده ای که ایجاد میکند دستخوش تغییر میشود .

 علائم فیبرومیالژی چیست؟

 فیبرومیالژی بیماری مزمنی است که مهمترین نشانه آن دردهای پراکنده در بدن و احساس خستگی است. درد میتواند در هر نقطه ای از بدن احساس شود و بعضی بیماران در همه بدنشان احساس درد میکنند . بیشترین احساس درد در گردن و پشت است .

 درد بصورت عمقی است و یک احساس سوزش شدید در بعضی نقاط بدن حس میشود. شدت درد بعضی روزها کمتر و بعضی روزها بیشتر است و در روزهایی که فرد دچار استرس های عصبی است بیشتر میشود. شدت درد همچنین بر اثر سرما یا فعالیت بدنی بیشتر میگردد. بیمار ممکن است صبح بعد از برخاستن از خواب در بدنش احساس خشکی کند .

یکی دیگر از علائم فیبرومیالژی وجود نقاط متعدی در بدن است که به فشار حساس بوده و فشار دادن آن نقاط موجب افزایش درد میشود. به این نقاط Tender point یا Trigger point میگویند. این نقاط بیشتر در پشت گردن و ستون مهره ها ، شانه ها، قفسه سینه، لگن، آرنج و زانو هستند .

علامت دیگر بیماری که ممکن است از درد هم برای بیمار آزار دهنده تر باشد احساس خستگی شدید است که در 90 درصد بیماران دیده میشود. از علل مهم این احساس خستگی اختلالاتی است که در خواب این بیماران ایجاد میشود .

برای اینکه خواب موجب آرامش فرد شود باید عمق خواب زیاد باشد. در این بیماران عمق خواب کم بوده و به اصطلاح خواب سبکی دارند. بیمار وقتی از خواب برمیخیزد بجای شادابی احساس خستگی میکند، مثل اینکه کل طول شب را کار کرده اند .

حال بسیاری بیماران صبح ها بد و عصر ها بهتر است. این احساس خستگی موجب میشود بیمار قدرت تمرکز و تا حدودی حافظه خود را هم از دست بدهد. بیمار ممکن است دچار افسردگی یا اضطراب باشد .

علائم دیگری که ممکن است همراه با فیبرومیالژی دیده شوند عبارتند از

• سردرد

• تعداد دفعات ادرار کردن بیشتر میشود

• برور علائم بیمار به نام "سندروم روده تحریک پذیر" با علائمی شامل درد شکم، اسهال، گاهی یبوست و نفخ شکم

• 20 درصد بیماران مبتلا به فیبرومیالژی دچار بیماری "پای بیقرار " Restless leg syndrome هستند

• عادات ماهانه دردناک در خانمها

• احساس گزگز در انگشتان دست و پا .

فیبرومیالژی چگونه درمان میشود

 فیبرومیالژی بیماری است که مشخصه عمده آن دردهای پراکنده در بدن همراه با احساس ضعف و خستگی مفرط است .

 تشخیص فیبرومیالژی چگونه است؟

تشخیص فیبرومیالژی معمولا به توسط معاینه پزشک و با توجه به علائم بیماری است. درد منتشر بدن بخصوص در دو طرف و هر دو اندام فوقانی و تحتانی و ستون مهره که بیش از سه ماه طول کشیده است میتواند این تشخیص را مطرح کند. نقاط خاصی از بدن به فشار حساسیت زیادی داشته و فشار به آنها موجب درد میشود .

در فیبرومیالژی هیچ تغییر غیر طبیعی در آزمایشات و تصویربرداری از بدن وجود ندارد .

بیماری های دیگری ممکن است علائمی شبیه فیبرومیالژی را تقلید کنند که پزشک باید احتمال آنها را در نظر داشته باشد. این بیماری ها عبارتند از :

• کم کاری تیرویید

• کمبود ویتامین دی

• پرکاری غده پاراتیرویید

• پلی میوزیت

درمان فیبرومیالژی چیست؟

درمان قاطع یا ساده ای برای فیبرومیالژی وجود نداشته و اقدامات درمانی فقط برای کاهش علائم بیماری انجام میشوند. نکته مهم در درمان این بیماری اینست که همه اقدامات درمانی در همه بیماران موثر نیستند. هر بیماری ممکن است به تعدادی از درمان های زیر پاسخ مناسب دهد. مهمترین اقدامات درمانی عبارتند از :

 کاهش استرس

اساس درمان فیبرومیالژی آموزش بیمار است و مهمترین اقدام درمانی سعی در کاهش استرس بیمار با کمک خود او است .

ورزش

ورزش در تعداد زیادی از بیماران علائم بیماری را کاهش میدهد. ورزش های ساده ای مانند نرمش های آئروبیک، راه پیمایی و شنا و دوچرخه سواری میتوانند مفید باشند. نرمش های کششی مانند یوگا کمک کننده است. هدف نهایی رسیدن به 5-4 روز ورزش در هفته و هر روز 30-20 دقیقه است . رسیدن به این هدف باید بتدریج و به آهستگی باشد. ممکن است در ابتدای شروع ورزش علائم بیماری تشدید شوند ولی بتدریج کم خواهند شد .

گرما درمانی

غوطه ور شدن در آب گرم بمدت روزی 20 دقیقه و 5 روز در هفته به کاهش درد کمک میکند .

رفتار درمانی

یک مشاور روان درمانی میتواند با استفاده از روش های خاص Cognitive behavioural therapy به بیمار کمک کند. کم کردن افکار منفی و داشتن یک برنامه تفریحی منظم هر چند ساده به بهبود بیماری کمک میکند .

دارو

داروهای ضد درد مانند استامینوفن، داروهای ضدالتهاب مانند بروفن یا سلکوکسیب و داروهای ضد افسردگی در درمان فیبرومیالژی کاربرد دارند. در سال های اخیر از داروهایی مانند پرگابالین Pregabalin  و گاباپنتین Gabapentin و دولوکستین Duloxetine و میلناسیپران Milnacipran بطور اختصاصی در درمان فیبرومیالژی استفاده شده است .

دیگر درمان ها

استفاده از درمان های مکمل مانند طب سوزنی یا ماساژ درمانی ممکن است موثر باشد. استفاده از غذاهای متعادل و سالم، دوری از الکل قهوه و نوشیدنی های گازدار بخصوص قبل از خواب و نظم دادن به زمان و مدت خوابیدن به کاهش علائم بیماری کمک میکنند .