• تاریخ درج : ۶ فروردین ۱۳۹۶
• تعداد بازدید: 15039
• نویسنده : دکتر محسن مردانی کیوی

کمردرد یکی از شایعترین بیماری های انسان بوده و تقریباً همه افراد حداقل یکبار در طول زندگی خود دچار کمر درد میشوند. شیوع آن در زن و مرد یکسان است و گرچه در هر سنی ممکن است اتفاق بیفتد ولی بیشتر در سنین 50-30 سالگی دیده میشود. کمردرد میتواند شدید یا خفیف باشد. کوتاه مدت یا مزمن باشد. دائم یا گاهگاهی باشد. با این حال در اکثر اوقات بطور خودبخودی بعد از چند هفته خوب میشود. کمردرد از علل عمده مرخصی های درمانی و غیبت از کار است و بروز آن در قشر فعال جامعه هر ساله موجب آسیب ها فراوان اقتصادی میشود.

علل کمر درد چیست؟

کمردرد علل بسیار زیادی دارد. با این حال مهمترین علل کمردرد عبارتند از :

1- وارد آوردن فشار زیاد به ستون مهره Over activity

وارد آوردن فشار زیاد به ستون مهره از علل شایع کمردرد است. وقتی اسباب کشی میکنید، به مسافرت میروید، خانه تکانی شب عید میکنید، در یک صبح سرد زمستانی یک اتومبیل را که استارت نمیزند هل میدهید و یا به خرید میروید و مقدار زیادی اسباب خرید را به خانه میکشید و ... عضلات و لیگامان های اطراف ستون مهره خود را تحت فشار زیاد و ناگهانی قرار داده اید . 

کمر شما ممکن است آمادگی برای تحمل این فشارها را نداشته باشد. نتیجه آن کشیده شدن عضلات و لیگامان ها و بدنبال آن ایجاد پارگی های کوچک و میکروسکوپی است. بدنبال آن تورم و درد در این بافت ها ایجاد میشود و شما آنرا بصورت کمردرد و خشکی کمر احساس میکنید. احساس میکنید کمرتان خشک شده و نمیتوانید آنرا به راحتی خم و راست کنید. این محدودیت حرکت قدری به علت درد و قدری به علت انقباض عضلات اطراف ستون مهره است که خارج از اراده شما صورت میگیرد و به آن اسپاسم هم میگویند. این نوع کمردرد معمولاً با چند روز استراحت خوب میشود .

2- آسیب دیسک بین مهره ای Disc injury

وقتی بوجود میاید که فشار بیشتری از آنچه در حالت قبل ذکر کردیم به کمر وارد کنیم یا ستون مهره آنقدر ضعیف باشد که با همان فشارهایی که گفتیم دچار آسیب دیسک شود. در هر حال این وضعیت از حالت قبل شدیدتر بوده و نشانه آسیب بیشتر به ستون مهره است. این آسیب ممکن است به دو صورت ایجاد شود .

1-2: پاره شدن دیسک Disc tear : بر اثر فشار به ستون مهره قسمت حلقوی دور آ ن یا آنولوس فیبروزوس پاره میشود . این پارگی ممکن است خفیف یا شدید باشد. ممکن است به ناگهان و بدنبال یک فشار ناگهانی به کمر ایجاد شود و یا ممکن است به تدریج و در طی سالیان براثر وارد شدن فشارهای خفیف ولی مداوم ایجاد شود. معمولاً با افزایش سن این پارگی ها بتدریج در همه انسان ها بوجود میاید. این جزئی از روند پیری است. در بعضی ها این پارگی ها ممکن است بدون علامت و بدون درد باشد .

 2-2:  Disk herniation : هرنی دیسک بین مهره ای یا دررفتن دیسک. در این وضعیت پارگی قسمت حلقوی محیطی دیسک ( آنولوس فیبروزوس) شدید بوده و قسمت مرکزی (نوکلئوس پولپوزوس) از بین شکاف پارگی به بیرون راه پیدا میکند. این قسمت بیرون زده را هرنی یا فتق میگویند . مهمترین مشکلی که در فتق دیسک بوجود میاید اینست که قسمت بیرون زده به اعصابی که در حال بیرون آمدن از نخاع و مهره هستند فشار آورده و همین فشار موجب بروز بسیاری مشکلات از جمله درد اندام است. درد در باسن و ران و ساق احساس میشود. به این درد سیاتیک Sciatica میگویند. هرنی یا فتق دیسک معمولاً بعد از فعالیت هایی مانند بلند کردن یا هل دادن جسم سنگین یا خم شدن یا چرخیدن ناگهانی بوجود میاید .

3- پیری دیسک Disc degeneration

با بالا رفتن سن بتدریج در دیسک بین مهره ای پارگی های خفیف و متعدد بوجود میاید و به مرور دیسک چروکیده و خشکیده و کوچک میشود و قدرت ارتجاعی خود را از دست میدهد. براثر کوچک شدن دیسک ارتفاع آن هم کم شده و در نتیجه مهره ها به هم نزدیکتر میشوند. نزدیک شدن مهره ها موجب سایش مفاصل بین مهره ای به یکدیگر میشود که ایجاد سائیدگی و در نتیجه درد و خشکی میکند .

4- لغزش یا لغزیدگی مهره یا اسپوندیلولیستزی Spondylolisthesis

بر اثر ضعیف شدن یا پاره شدن لیگامان هایی که در اطراف مهره قرار گرفته اند، مهره به سمت جلو میلغزد. این حرکت نامناسب مهره را اسپوندیلولیستزی مینامند و ممکن است روی اعصاب نخاع فشار وارد کنند .

5- تنگی کانال نخاع Spinal stenosis

در این عارضه کانال نخاعی تنگ میشود و فضا برای نخاع کم شده و در نتیجه به آن فشار وارد میشود. تنگی کانال نخاعی معمولاً به علت استخوان های اضافه ایست که در اطراف زوائد مهره و مفاصل بین مهره ای به تدریج و با افزایش سن ایجاد میشود. ممکن است لیگامان های اطراف مهره هم بتدریج و با افزایش سن کلفت شده و موجب تنگ شدن کانال نخاعی شوند .

6- اسکولیوز Scoliosis

اسکولیوز یا انحراف جانبی ستون مهره عارضه ایست که معمولا در سنین نوجوانی بوجود میاید. این عارضه ممکن است موجب کمردرد و حتی فشار به اعصاب کمری و سیاتیک شود .

علل دیگر کمردرد چیست؟

بسیاری عوامل دیگر هم میتوانند کمردرد ایجاد کنند ولی شیوع آنها کم است. این علل به اختصار عبارتند از :

• تومورهای نخاع یا تومورهای خوش خیم یا بدخیم یا متاستاتیک مهره ها

• شکستگی مهره

• پوکی استخوان

• روماتیسم مانند اسپوندیلیت انکیلوزان

• عوامل روانی مانند هیستری یا تمارض

• بیماری های مفصل ران یا التهاب مفصل ساکروایلیاک در لگن

• بیماری های زنان مانند تومور ها یا عفونت های رحم یا اندومتریوز

• بیماری های پروستات

• بیماری های کلیه مانند عفونت یا سنگ دستگاه ادراری

• مشکلات دستگاه گوارش مانند پارگی زخم معده یا پانکراتیت

• انسداد یا آنوریسم آئورت یا شریان های لگن

• بیماری های عفونی عمومی مانند آنفلوانزا، حصبه و تب مالت

• عفونت های مهره.

دردی که بیمار مبتلا به کمردرد احساس میکند چه خصوصیاتی دارد؟

1. کمر درد ممکن است با خم شدن و یا بلند کردن اجسام بیشتر شود
2. کمر درد ممکن است با نشستن شدیدتر شود
3. کمر درد ممکن است با ایستادن و راه رفتن بدتر شود
4. کمر درد ممکن است بعضی روزها شدید باشد و بعضی روزها خفیف بوده یا اصلاً وجود نداشته باشد
5. کمر درد ممکن است به پشت باسن یا قسمت خارجی لگن انتشار پیدا کند ولی پایین تر نرود
6. کمر درد ممکن است به ساق انتشار پیدا کند. این درد ممکن است همراه با احساس خواب رفتگی و گزگز و یا حتی احساس ضعف و سستی در ساق و پا باشد. به این حالت سیاتیک میگویند. توجه داشته باشید که سیاتیک ممکن است بدون کمردرد باشد.

 بررسی های تشخیصی کمر درد

پزشک معالج بعد از صحبت با بیمار راجع به مشکلات وی، و بعد از معاینه ممکن است از آزمایشات یا روش های تصویربرداری برای مشخص کردن علت کمردرد استفاده کند. این روش های تصویربرداری عبارتند از:

1- رادیوگرافی ساده X-ray

گر چه تصاویر حاصله از یک رادیوگرافی ساده فقط استخوان را نشان میدهند ولی میتوانند اطلاعات مهمی مثل شکستگی استخوان، تغییرات ناشی از روند پیری در مهره و تغییر شکل و دفرمیتی های ستون مهره را نشان دهد .

2- ام آر آی Magnetic resonance imaging MRI

ام آر آی میتواند اطلاعات بیشتری را راجع به بافت های نرم مثل عضلات، لیگامان ها، دیسک بین مهره و نخاع و اعصاب نخاعی در اختیار پزشک قرار دهند. هرنی دیسک را میتوان با این روش بهتر تشخیص داد .

3- سی تی اسکن Computerized axial tomography scan CT scan

با سی تی اسکن میتوان مشکلات استخوانی مهره را بهتر مشاهده کرد .

4- اسکن استخوانی Bone scan

به آن اسکن رادیوایزوتوپ هم میگویند. میتواند در مواردی مانند عفونت، سرطان، روماتیسم، اسپوندیلولیستزی و یا سایر علل به تشخیص کمک کند .

5- تست تراکم استخوان Bone density test

در تشخیص پوکی استخوان که میتواند از علل زمینه ای و مساعد کننده کمردرد باشد کمک میکند .

کمردرد در کودکان:

علت کمردرد در بچه ها در غالب اوقات به علت کشیدگی و اسپاسم عضلات کمر است که آن هم بدنبال انجام فعالیت های ورزشی است. این درد ها در غالب اوقات با کمی استراحت و بعد از 2-1 هفته از بین میرود. کمردرد در بچه وقتی بیش از یک ماه طول میکشد جدی است و باید علت آن بدقت بررسی شود .

بروز کمردرد در بچه ها طبیعی نبوده و باید جدی گرفته شود. در بچه ای که کمردرد دارد احتمال اینکه علت درد مشکل جدی باشد بیش از بالغین است. بخصوص اگر سن بچه کمتر از 4 سال باشد یا کمردرد همراه با تب، کاهش وزن، ضعف و گزگز اندام تحتانی، مشکل در راه رفتن، انتشار درد به اندام تحتانی، مشکلات مثانه یا دستگاه گوارش باشد یا درد آنقدر شدید باشد که مانع خوابیدن بچه شود .

در کمردرد بچه ها علائم زیر نشانه خطر هستند و با دیدن آنها باید به پزشک مراجعه کرد:

• کمردردی که بیش از یک ماه طول بکشد

• کمردردی که مانع انجام فعالیت های روزانه بچه شود

• وجود علائمی مانند تب، سرفه یا مشکلات ادراری و گوارشی

• انتشار درد به اندام تحتانی

• سن کمتر از شش سال

• سابقه ضربه شدید به ستون مهره

• کمردرد شبانه
• 

علل کمردرد بچه ها چیست؟

مهمترین علل کمردرد در بچه ها عبارتند از :

1- کشیدگی عضله

کشیدگی عضلات اطراف ستون مهره شایعترین علت کمردرد در بچه ها و نوجوانان است. این درد ها معمولاً به چند روز استراحت و مصرف دارو و تقویت عضلات شکم و کمر جواب داده و خوب میشود. بعضی از نوجوانان کمردرد های شدیدتری دارند که معمولاً علت آنها سفت بودن عضلات همسترینگ ( عضلاتی که در سطح داخلی و کشاله ران قراردارد) و ضعف عضلات شکم است. اغلب این درد ها با نرمش های کششی و تقویتی خوب میشوند .

2-کمر قوز دار یا کیفوز Kyphosis

در نوجوانان قوس زیاد بالای کمر که بصورت قوز کردن است و کمر را به جلو خمیده میکند میتواند موجب کمردرد شود. افزایش قوس کمر در این افراد بصورت افزایش قوس ستون مهره در ناحیه سینه ای است و به آن کیفوز شوئرمن Scheuermann’s kyphosis میگویند. در این بیماری مهره های ناحیه سینه ای تغییر شکل داده و موجب قوز میشوند. درد در این افراد در قسمت های بالایی ستون مهره است و با فعالیت بدنی شدیدتر میشود .

3- شکستگی استرسی ستون مهره Stress fracture of the spine

این بیماری که آنرا اسپوندیلولیز Spondylolysis هم میگویند میتواند موجب کمردرد در نوجوانان شود. ورزش هایی که در آنها کمر زیاد میچرخد یا به عقب زیاد خم میشود مانند ژیمناستیک شیرجه یا فوتبال میتواند زمینه را برای بروز این بیماری فراهم کند. این عارضه معمولاً در سنین بلوغ یعنی زمانی که بیمار رشد سریع بدنی و قدی پیدا میکند دیده میشود. درد معمولاً خفیف است و به باسن و ساق تیر میکشد. درد با فعالیت بدنی بیشتر شده و با استراحت کم میشود. این بیماران در حین راه رفتن قدم های کوچک برمیدارند .

4- سر خوردن مهره

به این عارضه اسپوندیلولیستزی Spondylolisthesis میگویند و به علت سر خوردن یک مهره کمری به سمت جلو روی مهره پایینی بوجود میاید. شایعترین محل آن، اتصال مهره های کمری به خاجی است یعنی معمولاً مهره پنجم کمری روی مهره اول خاجی یا ساکروم به سمت جلو سر میخورد. اگر این سر خوردن و به جلو آمدن مهره شدید باشد کانال نخاعی تنگ شده و به ریشه های عصبی فشار وارد میشود که این خود موجب علائم عصبی در نزد بیمار میگردد .

5- عفونت

در بچه های با سن کم عفونت دیسک Diskitis میتواند موجب کمردرد شود. عفونت مهره معمولاً در سنین 5-1 سالگی ایجاد میشود گرچه تا سنین نوجوانی هم دیده میشود. علائم این بیماری بصورت درد در پایین کمر و یا حتی شکم و خشکی ستون مهره است. لنگش در حین راه رفتن و امتناع بچه از راه رفتن از دیگر علائم بیماری است. وقتی بچه میخواهد از روی زمین چیزی را بردارد بجای خم شدن به جلو، دو زانو مینشیند و بدون خم کردن کمر جسم را گرفته و بلند میشود .

6- تومور

بندرت کمردرد میتواند به علت تومورهای استخوانی مثل استئوئید استئوماOsteoid osteoma ، استئوبلاستوما، گرانولوم ائوزینوفیلیک، کیست استخوانی آنوریسمی و تومورهای بدخیم مانند لوسمی باشد. این تومورها بیشتر در ستون مهره ای سینه ای و یا کمری هستند. در این بیماران درد همیشگی است و به مرور بیشتر میشود. هم در روز و هم در شب است و شدت آن معمولاً ارتباطی با فعالیت بدنی ندارد .

درمان کمر درد چیست؟

بسته به اینکه علت کمر درد چیست و چه مدت طول کشیده است درمان آن متفاوت است. کمردرد بندرت نیاز به جراحی دارد حتی اگر علت آن هرنی دیسک باشد. اگر یکبار کمردرد گرفته اید احتمال آن هست که باز هم بگیرید. پس گرچه درمان کمردرد مهم است ولی مهم تر از آن مدیریت Management آن است . باید یاد بگیرید چگونه مانع از بروز مجدد کمردرد شوید. مهم ترین روش های پیشگیری از بروز کمردرد اینست که عضلات کمر و شکم خود را قوی نگه دارید، خوب بایستید، یاد بگیرید که چطور زندگی کنید و چگونه استرس را مهار کنید .

درمان کمر درد حاد چیست؟

 کمردرد حاد به کمردردی میگویند که از شروع آن کمتر از سه ماه گذشته است. علت عمده این کمردرد ها وارد آمدن فشار زیاد به قسمت های پایینی ستون فقرات است. کارهایی مانند بلند کردن یا هل دادن اجسام سنگین، حرکات نا متعادل و چرخشی ستون مهره یا انجام ورزش های جدید بدون داشتن آمادگی میتوانند موجب کمردرد حاد شود . البته علل دیگری مانند شکستگی های مهره، عفونت یا تومور های مهره هم میتوانند موجب کمردرد حاد شوند ولی شیوع آنها کمتر بوده و درمان آنها در قسمت های دیگر بررسی شده است . اکثر کمردردهای حاد در عرض چند هفته خوب میشوند.

اگر درد شما تازه شروع شده است بهترین راه درمان مصرف دارو است. استفاده از استامینوفن، بروفن یا ناپروکسن یا دیگر داروهای ضد التهابی مفیدند. از داروهای شل کننده عضلانی هم در درمان کمردرد های حاد استفاده میشود. این داروها را روزانه در وعده های منظم مصرف کنید. به کار روزانه خود ادامه بدهید .

اگر درد زیاد است 2-1 روز استراحت کنید ولی نه بیشتر. استراحت بیش از دو روز ممکن است به علت ایجاد مشکلات روحی و به علت کاهش قدرت انقباضی عضلات کمر، درد را بیشتر کند. همچنین با استراحت طولانی مدت خطر لخته شدن خون در ساق پا افزایش میابد پس فرد دچار کمردرد باید هرچه زودتر فعالیت معمول روزانه را شروع کند . برای 2-1 روز در وضعیتی که راحت هستید استراحت کنید. به پشت بخوابید و یک بالشت زیر زانو های خود بگذارید تا کمی خم شوند یا به پهلو بخوابید و یک بالشت بین پاهایتان بگذارید. برای مدت طولانی در یک وضعیت نخوابید. هر 3-2 ساعت حدود 20-10 دقیقه قدم بزنید و دوباره دراز بکشید .

 هر 3-2 ساعت یکبار کمر خود را به مدت 20-15 دقیقه گرم کنید. با کیسه آب گرم یا حوله برقی. دوش آب گرم هم مفید است. برای بعضی افراد سرد کردن بهتر از گرم کردن موجب کاهش درد میشود. میتوانید به همین تعداد و مقدار ذکر شده محل درد را سرد کنید و امتحان کنید که آیا سرد کردن موضع برای شما مفید است یا خیر. معمولا وقتی بعد از یک فعالیت بدنی شدید کمردرد ایجاد میشود در چند روز اول سرد کردن محل درد مفید است و بعد از گذشت چند روز ممکن است گرما مفیدتر باشد .

بستن کمر با هر چیزی که بتواند کمر را گرم نگه دارد مفید است. میتوانید برای چند روز از یک کمربند طبی استفاده کنید و یا حتی یک شال به دور کمر خود ببندید .

اگر کمردرد بیش از 3 روز طول بکشد یا درد کمر یا ساق شما بدتر شود یا بعد از خوب شدن دوباره شدید شود باید به پزشک مراجعه کنید .

درمان کمردرد مزمن چیست؟

کمر درد مزمن به کمردردی میگویند که از شروع آن بیش از سه ماه گذشته است . مهمترین روش درمان کمردرد های مزمن عبارتست از:  

•  تقویت عضلات کمر با استفاده از نرمش های خاص طبی  

• تغییر روش زندگی : به این معنی که باید یاد بگیریم چگونه بایستیم، بنشینیم، چگونه اجسام را بلند کنیم، چگونه رانندگی کنیم و ...

• گرم نگه داشتن کمر با پوشیدن لبای گرم یا بستن یک شال به دور کمر

• استفاده از دارو : درد مزمن ایجاد بیخوابی و بی تحرکی میکند و متعاقب آن فرد تحریک پذیر و مضطرب و دچار افسردگی میشود. بوجود آمدن این حالت عصبی درد را بیشتر میکند. این یک سیکل معیوب است که موجب تشدید خودش شده و برای درمان باید شکسته شود. درد هم روی بدن و هم روی ذهن تاثیر میگذارد پس باید با روش های کنترل استرس و مشاوره روانشناسی وضعیت را بهتر کرد .

روش های دیگری هم برای درمان کمردرد وجود دارد که ممکن است در صورت ناموفق بودن درمان های ذکر شده پزشک معالج از آنها استفاده کند. این روش ها تاثیر ثابت و قابل اطمینانی در همه افراد ندارند. به زبان دیگر ممکن است در یک فرد تاثیر خوبی داشته باشند و در فرد دیگر بی فایده باشند. این روش ها عبارتند از استفاده از مانیپولاسیون کمر، طب سوزنی، بیوفیدبک، کشش، TENS و اولتراسوند .

اکثر کمردردها با روش های کلی ذکر شده بهبود میابند و بندرت برای درمان کمردرد ممکن است نیاز به عمل جراحی باشد .

درمان کمر درد سهل و ممتنع است. حدود 90 درصد مردم حداقل یک بار در طول زندگی خود دچار کمر درد میشوند و حدود 90 درصد کمر درد ها با رعایت دستورات زیر مرتفع میشوند. در صورت شدید بودن درد یا موثر نبودن اقدامات زیر به پزشک مراجعه کنید .

مراقبت های کلی کمر درد

1-                 کمر خود را گرم نگهداری کنید. یک شال دور کمر خود بپیچید. یک تا دو روز در منزل استراحت کرده و 2-1 هفته چیز سنگینی بلند نکنید .

2-                 وقتی می ایستید صاف و کشیده بایستید. سر خود را به بالا و به آسمان بچسبانید . شانه های خود را شل نگه دارید . عضلات شکم خود را منقبض کنید تا شکم شما کمی به داخل برود .

3-                 وقتی مینشینید باسن خود را به عقب ترین قسمت نشیمن صندلی برده و کاملا به تکیه گاه صندلی تکیه بزنید. گاهی اوقات قرار دادن یک بالشت کوچک در پشت کمر مفید است. زیر پاهای خود چیزی قرار دهید بطوریکه زانوهای شما در ارتفاعی کمی بالاتر از لگن شما قرار بگیرند .

4-                 وقتی میخوابید جایی که میخوابید حتی الامکان سفت باشد. روی تشک نرم نخوابید . وقتی به شانه میخوابید زانوها و لگن خود را خم کنید و بین زانو های خود یک بالشت قرار دهید . وقتی به پشت میخوابید یک بالشت را زیر زانوهای خود قرار دهید.

5-                 وقتی چیزی را بلند میکنید: کمر خود را مستقیم نگه دارید. زانوانتان را خم کنید و چمباتمه بزنید. جسم را گرفته و به تنه خود نزدیک کنید. سرپا بایستید .

ورزش های کمر

از مهم ترین روش های درمان کمر درد انجام نرمش های کمر است. علت آن اینست که مهمترین علت کمردرد ضعف عضلات کمر و کاهش انعطاف پذیری آن است که هر دو این ها با انجام نرمش ها از بین میروند. نکته مهم در انجام نرمش ها اینست که اولا چند هفته زمان برای شروع اثر بخشی آنها لازم است و در این مدت بیمار نباید مایوس شود و باید بطور مرتب نرمش ها را انجام دهد و ثانیا نرمش ها را باید از تعداد کم شروع کرده و به تدریج زیاد کرد وگرنه ممکن است با انجام نرمش ها شدت درد کمر افزایش یابد .

توصیه میشود در روز اول، هر کدام ار نرمش ها را فقط دوبار انجام دهید و تا یک هفته این روال را ادامه دهید. اگر بعد از گذشت یک هفته درد کمر شما افزایش پیدا کرد باید به پزشک مراجعه کنید ولی اگر درد بیشتر نشد بعد از یک هفته بتدریج تعداد دفعات حرکات را افزایش میدهیم بطوریکه هر روز یا هر دو روز یک بار ( بسته به تحمل بیمار) به هر حرکت یک عدد اضافه میکنیم .